Неколку ексклузивни и вредни податоци за социјална историја на Битолскиот санџак. Малкумина знааат за тоа дека Битола на пример, во 1890/91 година имала 40 казина-меани, во Буково и Трново две фабрики за пиво, во 1911 година три театри, 15 читалишта...Ете подетално: 

Соочени со состојбата во светот и се отвори дискусијата за образвонаието во кризни и вондредни ситуации. Соочени со фактот дека на Балканот на овие теми не се ни отворила дискусија а камоли пак предлози и решенија. Нужно е овие проблеми да се решаваат „во од“. Образованието на далечина не е нов изум, пионери во оваа област се Америка и Австралија кои го спроведувале уште од педесетите години на минатиот век, и се одвивало преку радио или телевизиски програми во комбинација со систем на допишување. Во овие земји како и во неколку други постојат и регулативи за „домашно образование“. Под домашно образование се подразбира образованието кое се врши во домот, каде наставници се родителите за што постојат специјални програми, обуки и начин на акредитирање за стекнатото образование. Образованието на далечина во денешни услови се изведува преку интернет платформи и апликации и со денешниот развој на техниката, прилично е лесно и економски ефективно(квалитетот и се останото е сосемa друга тема)

Ставјќи ги предходно дефинираните поими во конткестот на Македонија треба да се каже дека нема ни минимум услови за никакво образование на далечина. Електерификациската мрежа е слаба и често се случуваат падови. Интернет конекцијата е прилично лоша со чести падови. Вака гледано оваа настава, ќе се претвори во час на кој ќе присуствуваат неколкумина од големите градови, кои по некоја случајност имаат добра конекција. Руралните и приградските средини многу тешко би имале можност да ја следат настава.За овој вид на воспитание и образование немаме ниту план, ниту програма, ниту прилагоден систем накратко речено регулативата за овие процеси во Македонија е рамна на нула. Предходно не сме имале вакво искуство а за да се воведе треба, време простор и планирање. Чекорите кои деновиве се превземаат, а тоа се воглавно изработка на едуктивни видеа поставени на некоја интернет платформа, не можат да се категоризираат како организиран систем на образование и воспитание. Тие единствено можат да полужат за пополнување на слободното време на учениците и за лична себеедукација, која не изискува следење на напредокот како вообичаената настава. Всушност кон изнесеното тврдење во текстот оди во прилог и изјавата од министерството за образование и наука дека не планираат изведување на настава на далечина, туку само емитување на едукативна програма на телевизија. Чекор за кој веројатно ни требаше криза за да се сетиме како да го пополниме медиумскиот простор со воспитно образовни содржини, иако имаме богата традиција на емисии од овој тип.

Ситуацијата не е ништо подобра ни во високото образование. На ниво на Македонија според достапните податоци единствено подготвени се American colege Skopje и ФИНКИ кои испрати соопштение дека наставата ќе ја извршува преку системи за далечинско учење. Од предходно изнесените причини и во високото образование овие чекори, веројатно нема да доведат кон никаков прогрес туку само ќе служат за пополнување на слободното време, секако за оние кои што ќе имаат пристап кон платформите. Олеснителна околност е тоа што студентската популација е составена од возрасни луѓе кои знаат и разбираат што значи образованието и себеедукацијата. Сходно на ова преку користење на бесплатните бази на научни трудови, дигитални библиотеки, може не само да го надополни туку и да го надгради своето знаење. Нешто што според мене представува не само опција во вакви ситуации туку и нужност за секој еден кој сериозно си го сфатил полето на студирање и во крајна линија неговата идна професија.

За жал во наши услови единствената опција е изгубеното време да се надохнади, било тоа преку работа во викенди или според мене уште подобро и далеку поефективно, со еден декрет, пролонгирање на учебната година во кој период ќе се завршат сите обврски кои сега не се извршиле. Поради непостоењето на соодветна законска регулатива, соодветни технички услови, организиран систем на воспитание и образование на далечина, се што во овие моменти се прави е погодок на слепо. Овој погодок може но и не мора да ја погоди целта, а тоа не може, не смее да биде и не е пристап кон организирање на систем.

Оваа ситуација треба да послужи за поттик да се развиваат нови пристапи и идеи, да се експериментира со цел повторно да не се најдеме во ситуација на мртва точка. Од тука сите кретивни идеи заслужуваат почит и поздрав, како и отворената дискусија. Сега како никогаш порано колегите од сите образовни профили можат да придонесат кон оваа тема. Преку споделување на електоронски бази на литература, правење на видеа, подкасти, останати дигитални содржини, ќе се допринесе кон подобрување на моменталната ситуација. Покрај ова, овие чекори кои сега ќе се превземат, организирано или од поединци понатаму ќе послужат како сериозно алиби за конечно изготвување на регулатива, планови програми. Современиот свет нуди можности, со соодветно ниво на лична мотивација, лични компетенции, хуманост и идеализам, сите ние можеме да допринесеме кон подобрување на ситуацијата. Упатувам поттик и повик кон сите колеги, своите активности и размисли во овој момент да ги насочат главно кон воспитно образовните активности. Ние како идни наставници, како општествено одговорни битија, сме должни знаењето што сме го акомулирале, да го ставиме во служба на народот и потребите на времето.

Васко Гичевски студент на Институт за историја при Филозофски факултет, УКИМ, Скопје

(Ставовите изнесени во колумните не се ставови на редакцијата на Апла.мк. Затоа Апла.мк не сноси одоговорност за содржината на истите)

Здравомислечкиот и образуван свет, во последниве дни се соочи со највеликолепниот изблик на совремниот фашим на балканските простори по Втората светска војна и колежите при распадот на Југославија. Имено пред неколку дена најпрво со декларација од 8 точки излезе Македонскиот научен институт, а потоа со своја декларција излезе и Владата на Република Бугарија. Ултимативните барања кои се наведени таму се однесуваат на тоа дека: македонскиот јазик не постои, ослободување од термините „бугарски фашистички окупатор“, негирање на постоење на македонско малцинство во соседните земји, барање за приложување на наставните програми по историја и географија пред бугарските институции. Поентите на МНИ и бугарската влада се совпаѓаат во огромна мера, што пак ни говори дека тоа претставува една огранизирана политичка акција и затоа во овој текст парафразирано се претставени заедно, како интегрален текст.

Ненавлегувајќи во историските факти, податоци и процеси, бидејќи секој што се занимавал со историјата како наука или стекнал образование во било која од општествено хуманистичките науки, знае дека ваквите барања, не смеат и не треба да се дискутираат. Овие барања, немаат основа да воопшто поставени на дискусија, бидејќи нивната основна суштина е предрасудата дека другиот односно ние, не постоиме. Ваквиот однос не само што не е научен, не е во склад со цивилизациските достигнувања на човекот, отскокнува од мултикултурниот принцип на кои е втемелена Европска Унија и идејата за заедништво на европските народи. Појавите од овој тип можат единствено да бидат предмет на осуда од секој трудбеник и здравомислечки човек. Овие барања се фашизам од прв до последен збор! Обид за наметнување на туѓи идеи, во извесна мисла ставање под протекторат, погибија на слободната мисла и слободниот човек.

Нашето достоинство, образование, одговорноста кон општеството која секој посебно како единки ја носиме, нѐ обврзува да водиме бескомпромисна борба против секој вид на угнетување, маргинализација, против секое кршење на човековите права. Да водиме борба против етноцентризмот, национализмот, непродуктивните и ненародни политички реформи, кои го заробуваат народот во прангите на сиромаштијата, правејќи го роб на политичките малверзации. Да ја градиме критичноста, да го подигнеме степенот на квалитет на образованието, бидејќи само образован и самосвесен човек може да биде безкомпромисен борец против современите крикови на фашизмот.

Борбата против сиромаштијата, експлоатацијата, борбата против современите заблудени глави кои го воспеваат фашизмот, се ситат на убиените и измачуваните, со цел постигнување некакви повисоки расни идеи за чисти држави, не е прашање на одлука, туку прашање на нужност. Константната борба со фашизмот на сите полиња во секоја сфера од општественото делување, е должност на секој свесен, образован, здраворазумен и критичен човек. „Ко челик сме ние“ во борбата пред која не смееме да попуштиме, борбата од која не смееме да се откажеме.

Доколку ставот на европските земји оди во насока на поддршка на фашистичките сни на Бугарија, тогаш тоа повеќе од јасно говори дека Европа е трула одвнатре. Тоа не е Европа за која сме читале во делата на Шуман, не е Европа на Русо, Хегел, Шилер, ова е по се изгледа, Европа на Хитлер и Мусолини. Да не заборавиме дека политиката на толеранација кон германските активности и политики од страна на останатите европски земји, доведе до милионски жртви.

Жртви кои ни оставија аманет да спречиме идни крвопролевања. Балканскиот човек сака стабилност, добро работно место, поволни услови за живеење, работа раст и развиток. Бесцелните замајувања, ширењето на етноцентризам, фашизам и империјализам не придонесува кон никаков цивилизациски прогрес, напротив истиот го разградува и уназадува.

Политиката на покорност и толерација на ваквите политички појави и барања, говори за нашата негрижа, нашата цивилизациска неодговорност, нашето измеќарување и ретерирање пред глупоста на силата. Ова не е патриотизам, ова не е борба за подобра иднина. Патриотизмот не е во знамињата, зборовите, симболите, патриотизмот е во работата. трудот, унапредувањето на земјата и животот. Патриотизмот е во слободата. Слободата, свеста, одговорноста кон позитивните достигнувања во науката, кон достигнувањата на цивилизацијата, кон човекот како битие. „Човек, колку тоа гордо звучи“. Интелектуализмот не е во ходниците на универзитетите, не е меѓу купените кецели, разните хартии и титули, интелектуализмот е во слободата на мислата, во здравиот разум, во храброста да се искаже ставот, кога тишината може да убие.

Васко Гичевски студент на Институт за историја при Филозофски факултет, УКИМ Скопје

(Ставовите изнесени во колумните не се ставови на редакцијата на Апла.мк. Затоа Апла.мк не сноси одоговорност за содржината на истите)

Во последното столетие од особен политички интерес на Балканот е една научна гранка, а тоа е историјата. Навидум ќе си помислите дека државите вложувале во неа, ја развивале, ја унапредувале со цел истата да и послужи на човештвото, пренесувајќи ги искуствата и сознанијата од минатото. Првиот поглед секогаш лаже. Историјата на Балканот е оружјето на неостварените деветнаестовековни идеали, желби и претензии. Таа е одличен инструмент и на владеачките елити кои во неможност да им дадат нешто друго на своите избирачи, постојано ги дозираат со национализам, национални предавства и успеси, кои се како магла зад која стои грдата слика на општиот хаос. Токму во овој контекст може да се каже дека историјата односно општествените науки на Балканот се јатаганот на политиката.

Започнувајќи од народната перцепција за историјата, треба да се каже дека кај нас на историјата се гледа пред се како на еден чувар на државата и традицијата. Безбедно место во кое незадоволните од реалноста, безброј пати се навраќаат кон славното минато повторно реосудувајќи ги оние кои тоа минато им го одзеле. Теми и зборови присутни во безмалку секој политички говор на секој еде политичар изминативе скоро триесет години. Но како науката онаа која во вистинска смисла е олицетворение на истражување, проучување и исчезнување на резултатите преживува? Соочувајќи се со бројни економски проблеми, техничко просторни, кадровски, со еден збор речено колапс на сите основни начела за организирана научна работа, науката е особено свитлива под политичкото влијание. Многумина ќе помислат„науката сама се става во контекст на интересите на државата“, но приказната е сосема поинаква. Науката е приморана да се подвиткува на секој оној кој ќе вложи определена сума финансии, кои ќе овозможат лично и професионално исполнување. Во принцип се добива нешто како северно корејската политика наречена „политика на подароци“ каде секоја година врховниот лидер, доделува скапи подароци на најпослушните, највредните односно оние чија лојалност најмногу му треба.

Духовите од минатото често се ставаат и во контекст на иднината или како што нашите политичари често умеат да речат „патот кон прогресот“.Навидум нелогичен термин, секојдневна тема, бидејќи прогресот сам по себе филозофски гледано значи напредок, патување од една состојба до друга. Колку овој нелогичен израз во суштина ја дообјаснува нелогичноста на нашиот пристап кон напредокот е сосема посебна приказна и интересно поле за размислување. Нашата држава како една од мноштвото земји кои по 1991 година го променија политичкиот систем, од еднопартиски во повеќепартиски, наеднаш стави крај на старото искуство. Одново реизградувајќи го општеството, трудејќи се да се вклопи во современите политички текови и новата светска политика, тргна по „патот на прогресот“. За да определиме што е посакуваниот прогрес и кој прогрес сакаме да го постигнеме, треба пред се да ја согледаме перцепцијата на народот, од кој патем произлегуваат и неговите раководители- политичарите. Македонија како земја која во периодот пред Втората светска војна беше сиромашна, заостаната во инфраструктурниот, производниот сектор, со голема стапка на неписменост, без здравствена заштита, во период 1944-1991 напредуваше силно. Незавлегувајќи длабоко во историските процеси, доволно е да кажеме дека основниот дел од економско производната база, обраованието, здраствената заштита, мношто културни институции беа формирани токму тогаш. Ова самото по себе беше огромен напредок на целокупноста наречната македонско општество.

Независноста донесе нови предизвици. Повеќепартиски систем, нови економски политики, нова политичка реалност во светот, безмалку се загубија сите ориентири на дотогашното опшестество. Тука духовите на минатото односно историјата го зазедоа предното место во утврдување на тоа кој е крив за сегашната состојба. Се создаде една политичка клима која безмерно се поклопува со идеите на Али ефенди од XVIII век. Еден интелектуалец во османлиската држава, кога истата ги доживеа најголемите порази предложи едно интересно решение: „Сегашната состојба е лоша, бидејќи ги заборавивме добри обичаи од минатото“. Непознавајќи го овој автор но сите политики кои ги градеа властите одеа кон овој прилог. Раскрстување со душманите од минатото, лустрации, монографии, политичка пропаганда и уверување во „исконскиот корен“ на македонецот. Новата власт соочувајќи се со проблемите кои ги натрупа предходната власт, додека и бркаше духовите на минатото, истоти проблеми се обидува да ги реши со она што условно би sе нарекло духови на иднината. Ставено во секојдневен контекст тоа би биле оние среќни денови кои сите ќе ги доживееме по интеграцијата во ЕУ и НАТО. Што е суштинското на двете политики? Двете се базираат само на зборови, со без вооопшто или со сосема малку практични дела. Директно кажано две тотално нефукционални спротивности. Сходно на политичките поделби овие два духа се надвија над населението, делејќи ги, покрај веќе постоечките поделби на уште една а тоа е прогресивни или заглавени во минатото. Безмалку овие категории функционално не одговараат ниту на едната ниту на другата група. Накратко речено едно општество во кое владее популизам, но никако здраворазумна држвана политика на надворешен и внатрешен план.

Од особен интерес е секако и судирот на духовите од минатото и иднината. Овие судири најчесто доаѓаат кога за да стигнете во иднината, ќе ве натераат да расчистите со минатото, посебно дококу некој го има ултимативното право и рецептот како да се прилагодите и да ги разрешите проблемите. Рецепти и решенија кои произлегуаат од политичката кујна и незавршените, неостварени деветнаестовековни идеали, крикот на современиот национализам и фашизам. Спојот на овие два духа, односно пренесувањето на чистата историска линија во современ контекст, нејзиното користење за некакво епско спојување на тогашното и сегашното, под еден општ контролен конец на политиката не значи ништо повеќе туку една одлична основа за модерниот фашизам и национализам. Купувајќи институциите, економски ослабувувајќи го народот, труејќи го со национализам и фашизам, правејќи го лесна мета за оние кои му ветуваат светла иднина, под услов предходно од истите народот да биде прегазен, ремоделиран по нечиј вкус и потреба, вака изгледа нашиот пат кон прогресот. Опишаното предходно во текстот, се однесува, не само на Македонија, туку на Балканот како целина. Место во кое историјата е машина за гласови, јагатан против соседите, основа за територијална експанзија, а за жал се помалку успева да преживее како наука.

Васко Гичевски студент на Институт за Историја при Филозофски факултет, УКИМ, Скопје