Зоран БОЈАРОВСКИ

120 години поминаа од славната крушевка Илинденска епопеја. Историски настан кој е вграден во темелите на државноста на Република Македонија. Настан после кој идејата на создавање држава на македонскиот народ влезе во нејзината последна фаза и која беше крунисана со создавањето на Република Македонија како држава на уште еден историски настан – Првото заседание на АСНОМ на истиот ден, на Илинден, на 2 август 1944 година во манастирот Прохор Пчињски, како државотворен контиунитет на Крушевската Република од 1903 година.

Тоа е нашите два Илиндена, а многумина денеска за трет Илинден го сметаат и 8 септември кога македонските граѓани на референдум ја изгласаа независноста на својата татковина.

Првиот Илинден во 1903 година беше ѕвезда-водилка низ дваесеттиот век кога не почетокот на векот желбата за сопствена држава си ја побара својата реализација.

И би Крушевска Република – прва на Балканот.

Вториот пат Илинден блесна во 1944 година, во манастирот Свети Прохор Пчињски, каде што се одржа Првото заседание на АСНОМ.

Двата Илиндена ги одредија темелните вредности на современата македонска држава

Многу историски датуми и процеси, и симболично, но, и многу повеќе реално, го одразуваат континуитетот на државотворната историја и стремеж на граѓаните, на народите на Република Македонија, да создадат сопствена држава.

Во државотворната историја и континуитет на еден народ, декларациите, документите, усвоените одлуки и резолуции, се важен момент. Тие се архивата, документирана меморија на стремежите за сопствена држава, со сопствен идентитет.

Но, она што е уште поважно се визионерските принципи, идеали и идеи врз основа на кои државотворноста се претвора во жива приказна. Во код со која ќе се идентификуваат сите граѓани со државата што се создава како заедничка за сите граѓани.

Духот на таа приказна започна да се создава уште во 1903 година со Крушевскиот манифест и со визионерски и инспиративен повик во предвечерието на востанието: „Да ја чествуваме Наша, Македонија – без разлика на вера, етничка припадност, пол и убедувања. Бидејќи од дедо – прадедо си живееме како браќа и сестри на оваа земја! За право, за слобода и за човечки живот“.

Тој дух на континуитет на вредности, кои се карактеристика на модерните европски држави, си најде свое место и во агендата, како и во свечената атмосфера во која се одржуваше големиот, историски и државотворен настан – Првото заседание на АСНОМ, на вториот Илинден, на 2 август 1944 година.

Во еден, од четирите државотворни одлуки и документи од државотворното собрание на Демократска Федерална Македонија – Декларацијата за основните права на граѓаните на Македонија во која е вграден модерниот државотворен концепт и кој определува:

– Сите граѓани на федералната македонска држава се еднакви и рамноправни пред законите, без разлика на нивната народност, пол, раса и вероисповед.

– На националните малцинства на Македонија им се гарантираат сите права на слободен национален живот.

– На секој граѓанин му е загарантирана сигурноста за приватноста и имотот, загарантирано му е правото на сопственост и и приватната иницијатива во стопанскиот живот.

– На секој граѓанин му е загарантирана слободата на вероисповед и слободата на совеста.

– На сите граѓани им се гарантира слободата на говорот, печатот, правото на јавен собир и слободата на здружување.

– Сите граѓани на демократска Македонија имаат право еднакво, општо и непосредно да учествуваат на слободни избори со тајно гласање.

Визијата за една таква Македонија, визијата на членовите на Президиумот на АСНОМ, на другите што учествуваа во сите процеси и подготовки на овој голем настан е вткаена со принципите за еднаквост и за инклузивност на сите граѓани на територијата на новосоздаденета држава, само 41 година после славната епопеја на Крушевската Република.

Тие принципи, како темелни вредности, се вградени и во Манифестот на АСНОМ во кој уште се вели:

„Тешкото минато ни покажа оти интересите на нашите народи са исти, а нивната судба заедничка. Во овие решителни моменти сите ние ја градиме слободна Македонија. Каква Македонија ќе изградиме, таква ќе ја имаме.

Мобилизирајте ги сите народности поскоро да ги оствариме неговите свети принципи. Учествувајте равноправно во изградувањето на слободна Македонија – слободна татковина на сите народности.“

Да ги избереме вредностите според кои пречките денес не се ништo спoреденo сo придoбивките oд иднинaтa

За жал, овие вредности за „рамноправно учество во изградувањето на слободна Македонија – слободна татковина на сите народности“, во неколку наврати во текот на нашата современа историја некој сакаше сериозно да го наруши.

Денеска, кога со сета почит и достојно се сеќаваме на државотворните настани на двата Илиндена во  1903, и во 1944, како и на референдумската независност од 1991 година, од перспективата на оваа 2023 година, неминовно е да се соочиме со фактот дека треба да  ја прифатиме државотворната агенда на концептот за Македонија кој не повикува: Да ја градиме како граѓанска држава, која ќе биде слободна татковина на сите граѓани и на сите етнички заедници кои ќе ги уживаат благодетите на земја членка на Европската Унија.

Се сменуваат, и треба да се сменуваат владеачките гарнитури во една демократска земја. Но, она што треба и мора да биде заедничко за сите е чесната намера и посветената работа за доброто на сите граѓани.

Оваа година, на 120 години од Илинденското востание и на 79 години од првото заседание на АСНОМ, повторно сме пред историски избор: Да му дадеме шанса на континуитет на евроинтеграцискиот процес со продлолжување на преговорите. Да испратиме порака до Брисел и до демократскиот свет, кој едногласно ја поддржува Република Северна Македонија на овој пат.

Бевме предолго надвор од тие текови. Дел од причините беа објективни, но дел од проблемите се генерираа и од внатре.

Се доведовме во ситуација кога можеме да кажеме дека веќе воопшто немаме време за чекање.  Изминатите години што се непосредно зад нас, не можеме да ги вратиме, ама затоа времето пред нас мораме умно и храбро да го искористиме.

Нашите пријатели сметаат дека нашата држава е на вистинскиот пат и порачуваат да се обединиме сите за исполнување на заедничкиот интерес за остварување на добри перспективи за нашите граѓани.

Како и за време на двата Илиндена и оној третиот – референдумот за независност, да ги избереме вредностите според кои пречките денес не се ништo спoреденo сo придoбивките oд иднинaтa.

Тоа се вредности на лидерски особености: Да се гледa на пречките кaкo на предизвици кoи требa дa се решaвaaт, a не дa се oдлaгaaт и со тоа да ја загрозуваат иднината на државата и народот.

*За насловната графика на оваа анализа е преземена фотографија на Благо Благадуша од концептуалната изложба STAR WARS MAKEDONIUM на истакнатиот дизајнер Зоран Кардула приредена во Куполата на Споменикот „ИЛИНДЕН“ или, популарно Македониум, во Крушево, во 2022 година. 

Извор: Рацин.мк 

https://racin.mk/analizi/silata-na-vrednostite-na-trite-ilindeni-neka-bide-so-nas/