За унапредување на родовата еднаквост потребни се суштински промени, а не декларативни заложби. На последните локални избори (2021), од 299 кандидати за градоначалници дури 91,64 проценти беа мажи, а само 8,36 отсто жени. На кандидатските листи за членови на општинските совети 55 проценти беа мажи, а 45 отсто жени. Политичките партии во своите предизборни кампањи ветуваат унапредување на родовата еднаквост, но во пракса ретко прават видливи напори за остварување на таквите заложби

Пишува: Симона Атанасова

Локалните избори завршија, а резултатите покажуваат дека само 2,5 отсто од локалните самоуправи ќе ги раководат жени. Од вкупно 80 општини и градот Скопје само две ќе имаат градоначалнички. По три децении од независноста Данела Арсовска е првата жена градоначалничка на Скопје, а Жаклина Јовановска е старо-новата градоначалничка на Старо Нагоричане. Градоначалници мажи, пак, има 40 пати повеќе.

Ова е најлоша родова распределба на градоначалничките мандати од локалните избори во 2009 година, кога не беше избрана ниту една жена на оваа функција. Во 2013 година на градоначалничката функција беа избрани 4 жени, додека во 2017 година имаше 6 градоначалнички.

На последните локални избори (2021), од 299 кандидати за градоначалници  дури 91,64 проценти беа мажи, а само 8,36 отсто жени. На кандидатските листи за членови на општинските совети 55 проценти беа мажи, а 45 отсто жени.

Ситуацијата не е поразлична ниту на централно ниво – само 20 отсто од министрите во Владата се жени, 7  отсто од замениците-министри и 25 отсто од државните секретари.

Во најновиот состав на Собранието, пратенички се 39 отсто од народните избраници односно 47 од вкупно 120 пратеници.

МНОГУ ВЕТУВАЊА ЗА РОДОВА ЕДНАКВОСТ

Од невладината „Реактор“ за „Вистиномер“ велат дека политичките партии во своите предизборни кампањи ветуваат унапредување на родовата еднаквост, но во пракса ретко прават видливи напори за остварување на тие заложби.

Ниското ниво на кандидатки за градоначалничката функција и на избрани градоначалнички е рефлексија на недоволна политичка волја и посветеност на партиите, но и на одредбите во Изборниот законик кои не стимулираат квоти за помалку застапениот пол кога станува збор за изборните листи за градоначалници. Секако тука имаат влијание и финансиските и временските можности на жените да се самономинираат и да водат политичка кампања. Ваквата состојба е навистина загрижувачка, особено имајќи предвид дека ова е константната ситуација, односно ова е правилото, а не исклучокот во рамките на локалните избори гледано низ историјата на државата. Се чини дека родовата еднаквост се користи од страна на голем дел од партиите како токен за остварување политички „поени“, но не и за суштинска промена кон еднаквост, недискриминација и унапредување на статусот на жените во општеството.

Родовата еднаквост во Северна Македонија е загарантирана со Уставот каде е наведено дека:

Граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата, независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло и верското уверување, имотната и општествената положба.

Освен тоа, Република Северна Македонија има потпишано неколку конвенции и директиви кои се однесуваат на различни аспекти на заштита и унапредување на човековите и правата на жената. Меѓу нив е и Конвенцијата на Советот на Европа за спречување и борба против насилството врз жените и домашното насилство, попозната како Истанбулска конвенција која С. Македонија ја потпиша на 8 јули 2011 година, ја ратификуваше на 23 март 2018 година и стапи на сила на 1 јули 2018 година.

РОДОВИТЕ СТЕРЕОТИПИ И НАТАМУ ОПСТОЈУВААТ

Европската Унија има низа директиви во областа на антидискриминација и превенција на родово-базирана дискриминација, а Република Северна Македонија како земја кандидат, се стреми да ја усогласи легислативата со таа на ЕУ.

Во најновиот извештај на Европската Комисија за напредокот на Северна Македонија на патот кон ЕУ се вели дека е забележано подобрување во однос на родовите аспекти и правата на жените, иако жените се меѓу категориите најтешко погодени од пандемијата.

Постигнат е одреден напредок во однос на родовата еднаквост со дополнително правно усогласување со Истанбулската конвенција. Во јануари беше донесен Законот за спречување и заштита од насилство врз жени и семејно насилство, со кој се воведува систематска реинтеграција на жртвите на насилство. Имаше зголемен број на случаи на семејно родово насилство врз жените за време на пандемијата со ковид-19. Родовите стереотипи опстојуваат, а жените во јавниот живот се особено подложни на напади преку социјалните медиуми. Двата случаи „Јавна соба“, каде експлицитни фотографии и приватни информации на девојки и жени беа споделени на онлајн платформа, предизвикаа јавна загриженост и граѓански протести против недостатокот на навремена акција од страна на властите и покажаа дека има празнини во законодавната рамка, се вели во извештајот на Европската комисија.

Родовиот јаз на пазарот на трудот во 2020 година се зголемил за 22.7 процентни поени, што се должи на фактот дека поголем дел од жените (во споредба со мажите) биле исклучени од пазарот на трудот оваа година. Стапката на вработеност кај мажите (20-64г) во 2020 година изнесувала 68.9 отсто, а кај жените 49 отсто, што резултира со висок родов јаз во вработеноста од 19.9 процентни поени.

Од Реактор сметаат дека државата треба да вложи напори за да се унапреди родовата еднаквост и дека за да се постигне тоа потребни се уште многу чекори и многу работа. Оттаму се залагаат за родителско отсуство со измени на Законот за работи односи, овозможување на еднакви услови и пристап до ресурси и за жените, како што е споделување на грижата за домот, децата и старите лица, но и инфраструктура што ќе овозможи достапно и професионално згрижување на децата и старите лица со цел жените да може да се посветат на своите кариери.

Потребни се специфични мерки за да се зголеми активноста на жените на пазарот на трудот; потребно е итно донесување на новиот Закон за родова еднаквост со цел да се зголеми надлежноста и отчетноста на институциите како и на Законот за заштита од вознемирување на работното место, имајќи предвид дека жените се диспропорционално засегнати од овој проблем. Потребни се итни и сериозни активности и мерки за превенција и заштита на жртвите од родово-базирано насилство и насилството врз жените. Потребни се и мерки за поголема вклученост на жените во политичкиот живот. Неизоставен дел се и едукацијата и покревање на свеста кај граѓаните, што порано тоа подобро, вклучително и преку сеопфатно-сексуално образование, додаваат од Реактор.

Од Платформата за родова еднаквост, која е составена од граѓански организации кои работат на унапредување на родовата еднаквост велат дека декларативните заложби не ја унапредуваат фактички родовата еднаквост.

Само со практични чекори можеме да видиме суштински промени и подобрување на родовата еднаквост во економската, социјалната, политичката и во сите други сфери на општествотом, нагласуваат оттаму.