Корупцијата кај нас и натаму широко распространето зло

Ноември 01, 2024

Проверка на факти: реформи кон ЕУ

Март 26, 2022

Антикорупциската комисија во изминатиот период издаде голем број препораки за подобрување на јавната процедура за вработување во јавниот сектор, за елиминирање на непотизмот, клиентелизмот и кронизмот, вклучително и за назначување на управители и членови на надзорни и управни одбори. Сепак, корупцијата е распространета во многу области и останува прашање на загриженост, а тоа го констатира и Европската комисија во својот последен Извештај за напредокот на Република Северна Македонија на патот кон Европската Унија

Пишува: Мирослава Бурнс

Државната комисија за спречување корупција во 2021 година по сите основи има оформено 1.562 предмети, од кои 839 по сопствена иницијатива, а 723 по поднесени пријави. Најголемиот дел од нив се однесуваат на извршната власт односно на носителите на функции во извршната власт, по што следи правосудството односно носителите на функции во правосудството, информираат оттаму за „Вистиномер“.

Според тоа на што најчесто се однесуваат овие предмети, предност има евидентирањето и следењето на имотната состојба со 857 предмети, спречувањето на корупцијата со 599 предмети и спречувањето на судир на интереси со 106 предмети. Во 2021 година дадени се 85 мислења за постоење или непостоење на судир на интереси.

Од извршената проценка на ризици од корупција, при подготвувањето на Националната стратегија, произлезе дека највисок е ризикот од политичко влијание, кој понатаму се јавува во разни форми и се рефлектира во повеќе области. Имено, како резултат на политичките влијание имаме изразено неповолна состојба во областа вработување, пред сè како резултат на познатите форми на делување меѓу кои непотизам, кронизам, клиентелизам, како и злоупотреба на дискрециони овластувања за вработувања на партиски членови. Секако, негативното политичко влијание особено доаѓа до израз при партиските пазарења за поставување на висока раководна структура во институциите, договарањето за добивање скапи тендери, урбанистичкото планирање, располагањето и продажбата на државен имот, склучувањата на договори за концесии, доделувањето на лиценци, доделувањето на средства од ваучери на спортски федерации клубови и спортисти и друго, вели за „Вистиномер“ претседателката на Државната комисија за спречување корупција, Билјана Ивановска.

Позитивен тон за Антикорупциска во последниот Извештај на ЕК

Во својот последен Извештај за напредокот (стр.27) на земјава на патот кон Европската Унија, Европската комисија констатира дека:

Државната комисија за спречување на корупцијата, именувана во февруари 2019
година, го зајакна својот капацитет за проверка на изјавите за интереси и изјавите за
имотна состојба и за поведување прекршочни постапки.

Исто така, во Извештајот се наведува дека Антикорупциска конечно доби соодветни нови простории и сега нејзините ресурси треба дополнително да се дополнат преку обезбедување стручен кадар.

Актуелниот состав на Државната комисија за спречување корупција веднаш по изборот се соочи со три главни предизвици, а тоа се просторните услови, недостигот на човечки ресуреси и несоодветните технички услови.

Откако лани ДКСК се пресели во нови простории, успеа да обезбеди и сервер сала. Човечкиот потенцијал се зајакна со 13 нови вработени, а почна и процесот на подготовка на софтверското решение за електронско поднесување на анкетните листови, како и електронско поврзување со 17 институции.

Главни предизвици остануваат доекипирање со стручен кадар, континуирана едукација на вработените и довршување на софтверот. Во текот на оваа година очекуваме подготовката на софтверот да заврши и истиот да се стави во употреба до крајот на годината, а со планот за вработување предвидено е во наредниот период да се продолжи со вработување на нови стручни лица. Но, најголемиот предизвик со кој се соочува Комисијата и кој најмногу попречува во остварувањето на основната превентивна функција е нискиот процент на реализација на препораките, кои како резултат на постапувањето на ДКСК по одделни пријави и отворени предмети по сопствена иницијатива, се упатени до

соодветни државни институции со цел да се преземат потребни активности за подобрување на функционирањето на системот, објаснува Ивановска.

Кои се главнитете цели на Антикорупциската комисија?

Државната комисија за спречување на корупција применува и иницира примена на законите, поттикнува нормативно и институционално јакнење, ја зголемува свеста за облиците и формите на корупцијата, креира антикорупциски политики и мерки, промовира систем на интегритет, воспоставува меѓуинституционална и меѓународна соработка и развива правна култура, со цел градење на ефикасен систем за превенција и репресија на корупцијата и судирот на интереси.

Во последниот Извештај на Европската комисија за напредокот на државата (стр.6), се вели дека ДКСК продолжува да ги решава случаите на непотизам, блискост и политичко влијание во процесот на вработување во јавниот сектор и во процесот на именување членови на надзорни и управни одбори. Според препораките на ЕК, нејзините наоди и препораки треба систематски да се следат од засегнатите институции. Во Извештајот се оценува дека земјава има одредено ниво на подготвеност, односно дека е умерено подготвена во однос на спречувањето и борбата против корупцијата.

Постигнат е одреден напредок, бидејќи земјата продолжи со консолидирање на учинокот за истражување, гонење и судење на неколку случаи на корупција, вклучително и на високо ниво, и ја зајакна својата институционална рамка, особено Државната комисија за спречување корупција (ДКСК) и Обвинителството за организиран криминал и корупција (ООКК). Во април 2021 година, Собранието ја усвои Националната стратегија за спречување корупција и судир на интереси 2021-2025 и поврзаниот Акциски план, консолидирајќи ја заложбата на земјата да спречува корупција и да санкционира коруптивно однесување. Предметите започнати од поранешното Специјално јавно обвинителство (СЈО) продолжија да напредуваат, со што се утврди одговорност за незаконските прислушувања. За одреден број предмети имаше првостепени пресуди и беа отворени нови предмети врз основа на истражен материјал од поранешното Специјално јавно обвинителство. Државната комисија за спречување корупција беше проактивна во спречувањето на корупцијата и отвори неколку предмети, вклучително и против високи службеници. На Државната комисија ѝ беа доделени нови простории. Меѓутоа, напорите за подобрување на нејзиното функционирање треба да продолжат, особено со доделување дополнителни средства за вработување стручен кадар, се посочува во Извештајот (стр.6).

Колку трае една процедура од отворање до затворање на случај и кои механизми ги има Антикорупциска?

Времетраење на постапката по предмети од надлежност на ДКСК не може точно да се определи поради сложеноста на случаите кои се предмет на проверка. За посложените случаи потребно е повеќе време за прибавување и анализа на потребните податоци. Заради целосно утврдување на фактичката состојба, Државната комисија може да побара податоци и информации од надлежни институции, правни и физички лица. Исто така, во постапување по предметите согласно со нејзината законска надлежност, таа може да врши увид во документација на јавни институции или други правни лица, да повикува лица, да зема изјави од лицето на кое се однесува предметот, да повикува стручни лица заради давање стручно мислење и друго.

Државната комисија носи одлука за запирање на натамошно постапување по предмет во случаи кога од утврдената фактичка состојба не е констатирана повреда на законот. Доколку во текот на постапката, односно по утврдување на фактичката состојба во конкретен предмет, е констатирана повреда на закон, Државната комисија носи одлука со која ќе наложи преземање дејствија или ќе изрече мерка што е во нејзина надлежност. Во таа насока согласно со членот 17 од Законот за спречување на корупцијата и судирот на интереси, ДКСК е надлежна да покренува иницијатива пред надлежните органи за поведување постапка за утврдување на одговорност на службени лица и да покренува иницијатива за поведување постапка за кривично гонење во предметите по кои постапува.

Антикорупциска, исто така, во рамките на своите законски надлежности по предметите по кои постапува, може да побара надлежно постапување на други државни органи и институции како Управата за финансиска полиција, Управата за финансиско разузнавање, инспекциските служби итн.

Во членот 77 од Законот за спречување на корупцијата и судир на интереси е регулирана надлежноста на Државната комисија во случаите кога ќе констатира постоење на судир на интереси. Имено, ако Државната комисија констатира постоење на судир на интереси, таа е должна за тоа да го извести службеното лице и да побара од него во рок од 15 дена од доставување на одлуката да го отстрани судирот на интереси. Ако службеното лице постапи по барањето, Антикорупциска ја запира постапката и за тоа ги известува службеното лице и подносителот на пријавата.

Ако службеното лице не постапи по барањето на Државната комисија и за тоа не ја извести Државната комисија во утврдениот рок, таа без одлагање за тоа го известува надлежниот орган со барање да се поведе дисциплинска постапка, доколку службеното лице не е избрано или именувано лице или со иницијатива за разрешување/престанок на вршењето на јавните овластувања или должности, доколку службеното лице е именувано или назначено лице. Таа изрекува мерка јавна опомена согласно со членот 79 од овој Закон, доколку службеното лице е лице избрано на непосредни избори.

Членот 114 од Законот за спречување на корупцијата и судирот на интересите предвидува дека за прекршоците утврдени со Законот прекршочната постапка, постапката ја води и прекршочни санкции изрекува Прекршочната комисија во Државната комисија и дека членови на Прекршочната комисија се овластени службени лица во Секретаријатот со соодветен степен и вид на стручна подготовка и потребно работно искуство определени со закон, од кои најмалку еден од членовите е дипломиран правник со положен правосуден испит. Од страна на Државната комисија формирана е 5 члена Прекршочна комисија составена од административни службеници вработени во Секретаријатот на Државната комисија.

Меѓу последните случаи за кои ДКСК по сопствена иницијатива оформи предмет е оној за поранешната телевизиска презентерка Бесмира Ејупи која добивала приходи од неколку државни органи. ДКСК добиле сознанија дека се извршени 39 трансакции од страна на буџетски корисници и тоа од Државното правобранителство, Општина Сарај, Општина Петровец, Општина Чаир и Општина Брвеница, и сега проверува по кои основи наведените институции ѝ исплаќале пари. Постапувањето по предметот е во фаза на прибирање на информации и документација со цел утврдување на фактичката состојба во конкретниот случај.

Државната комисија за спречување на корупцијата продолжи да ги решава предметите на незаслужни назначувања во 2020 година. Комисијата издаде голем број препораки за подобрување на јавната процедура за вработување во јавниот сектор, за елиминирање на непотизмот, клиентелизмот и кронизмот, вклучително и за назначување на управители и членови на надзорни и управни одбори. Сепак, корупцијата е распространета во многу области и останува прашање на загриженост, а тоа го констатира и Европската Комисија во својот Извештај за напредокот на Република Северна Македонија.