Трансродовите лица во земјата се соочуваат со голема пречка во остварувањето на нивните права, откако Владата го повлече од собраниска процедура законот за матична евиденција, со кој требаше да им се овозможи правно признавање на родот само со нотарска изјава, без притоа да се бара од нив да прават хируршки интервенции или да пијат хормонски терапии доколку не сакаат. Но, тоа не се случи, зашто дел од пратениците во Собранието го оспорија предлог законот со аргументација дека тој ќе отвори пандорина кутија на злоупотреби и кривични дела

Пишува: Мирослава Бурнс

По повод Меѓународниот ден за видливост на трансродовите лица, утре (31.03.2022) ќе се одржи марш кој ќе почне од Владата во 12 часот, напладне а ќе заврши пред Собранието

Оваа година, повторно ги потсетуваме носителите на одлуки дека сме тука и без закон. Бараме од Владата и од Собранието веднаш да го вратат назад законот за правно признавање на родот и да го изгласаат. Очекуваме поддршка од пратениците со кои соработуваме и кои ја разбираат важноста од донесувањето на овој закон, но и од сите останати пратеници кои досега не успеаја да ја увидат нужната и итна потреба од подобрување на нашата легислатива во насока на подобрување на нашите секојдневни животи, велат за „Вистиномер“ од здружението „Трансформа“, поборници за правата на трансродовите лица во земјава.

Како што претходно пишуваше „Вистиномер“, трансродовите лица во државата имаат потешкотии во остварувањето на основните права во секојдневниот живот, почнувајќи од правото на вработување, здравствена заштита и обезбедување усогласени документи. Дури и тие што успеале да го променат своето лично име од машко во женско или обратно, имаат лични карти каде ознаката за полот е старата, пред да се изврши промената на името, а ист е случајот и со матичниот број. Така на пример, се случува лице со женско име и презиме да има ознака за пол во личната карта за маж и обратно, што доведува до огромни проблеми и недоразбирања.

Трансродовите лица се жалат на немање сензибилитет од страна на институциите, велат дека и трансродовите лица заслужуваат безбедност, рамноправност и почит кон нивниот идентитет.

Лила Милиќ од „Трансформа“ вели дека пред Комисијата за заштита од дискриминација во државава, се наоѓаат бројни претставки од трансродови лица, затоа што биле принудувани да носат облека на работното место која не кореспондира со нивното внатрешно чувство и родов идентитет, па се до случаи на исмевање во аптека кога отишле да си ја подигнат хормонската терапија која треба да им помогне во транзицијата.

Таа самата со години не може да ја промени ознаката во својата лична карта од М во Ж и најавува дека доколку не се врати законот за матична евиденција во собраниска процедура, тогаш со други трансродови лица ќе поднесе тужба против државата во Европскиот суд за човекови права.

Таква тужба веќе еднаш С. Македонија изгуби. Станува збор за случајот ,,Икс против Македонија”, кога лице родено како женско, а кое се декларира и се чувствува како маж, 11 години водеше битка пред македонските судови, за да ја продолжи постапката во Стразбур и да добие позитивна пресуда.

На 1 јуни 2011 година, лицето „Икс“ поднело барање за промена на неговото име и презиме. Со решение од 7 јуни 2011 година, Министерството за внатрешни работи го одобрило барањето и го регистрал  под јасно машко име (жалителот, исто така, го променил и своето презиме). Набргу потоа, МВР му издало нова лична карта со новото име. Сепак, ознаката за пол/род и личниот матичен број (составен од десет цифри, од кои некои укажуваат на полот на лицето) останале исти, идентификувајќи го жалителот како женско лице. Така мажот „Икс“, всушност имал хаотична лична карта со женски пол и последни цифри кои исто така укажуваат дека е жена, наспроти неговиот вистински родов идентитет кој е машки!

Оваа домашна правна битка потоа се пресели во Европскиот суд за човекови права (ЕСЧП), кој ја задолжи Македонија да му плати 9 илјади евра на лицето „Икс“ за претрпените штети од обесправеноста да не му биде дозволено да ја промени ознаката за родот и матичниот број. Во јануари 2019 година, ЕСЧП донесе пресуда во која стои дека на „Икс“ му е сторена повреда зашто не му се сменети податоците како резултат на нејасната правна рамка во земјава.  Северна Македонија доби насока веднаш да донесе закон со кој ќе им се овозможи на трансродовите лица во земјава правно признавање на родот. Но, тој закон наиде на собраниска бариера и Владата пред една недела го повлече .

Што вели лицето „Икс“ за повлекувањето на законот?

Веднаш откако Владата го повлече законското решение, со свој став излезе и лицето „Икс“ од гореспоменатата пресуда. Тој е дециден дека „правното признавање на родот мора да се случи веднаш“.

Владата го повлече предложениот Закон за матична евиденција од собраниска процедура. Со тоа го пресече патот на измените кои требаше да ја исполнат нашата обврска согласно пресудата од Стразбур во случајот „Икс против Македонија“ од јануари 2019. Вака, Судот не е испочитуван, законот не е донесен, заедницата не добива достоинство и притисокот ќе продолжи. Во моментов повеќе луѓе чекаат за промена на документите пред македонските институции. Порано или подоцна сите тие ќе ги исполнат законските услови за поднесување апликација пред Европскиот Суд во Стразбур. Државата ќе ги изгуби и тие случаи како што загуби во мојот случај. Околностите се исти, вели лицето „Икс“.

Тој додава дека изминатиот период имало реакции од јавноста, но според него, јавноста составена од цисродови луѓе, не е свесна за проблемите со кои се соочува трансродовата заедница во општеството.

Оние граѓани кои се противат на ваков закон, веројатно се истите тие на кои не им е јасно и се противат на тоа државата да исплаќа отштети на лица во Стразбур затоа што е тужена поради немање закон. Не може така, ни едното, ни другото. Нашите животи зависат од тоа!

Има граѓани кои тврдат дека законот ќе биде злоупотребен од страна на поединци за нивни лични цели. Тие граѓани очигледно не ги знаат рамките за заштита од злоупотреба во предлог-законот. Не ја разбираат одговорноста која стои зад потписот на секој кој ќе побара таква промена. Верувајте, пред да се донесе одлука за транзиција, буквално низ глава ни поминуваат прашањата дали ќе го задржиме кровот над глава и дали нема да бидеме жртви на насилство, вели лицето Икс.

Статистиките покажуваат дека трансзаедницата секојдневно е мета на физичко, психичко и сексуално насилство, вознемирување, дискриминација, омаловажување, во најмала рака бркање од дома.

Тој ни раскажа како изгледа патот за промената на документите кај типичен случај со трансродово лице.

Со или без  хормонска терапија, значи со или без видливи промени, сакате да ги промените документите. Сте им кажале на некои роднини и пријатели. Дел од нив повеќе не сакаат да ве видат. Дел се на раб да станат насилни. Ако живеете со родителите, големи се шансите да ве избркаат од дома. Ако студирате, ќе имате и таму проблем. Ама, стиснувате заби и почнувате. Се мачите низ административниот лавиринт низ којшто минуваат и сите останати. Го поднесувате барањето за промена на име. Ве гледаат чудно. Ве препрашуваат. Се кикотат. После неколку недели конечно е одобрено. Службеникот кој треба да ви го даде, со саркастичен тон прашува, „Ама зошто сакаш да го смениш?“ Гледате само да излезете од објектот. Пробувате да живеете нормално, ама секојдневие ви се караници и закани, а на голем дел од пријателите им пречи ова и не можете да им се јавите за поддршка. Големи се шансите дека сте сосема сами.

Се спремате да поднесете за промена на ознаката за пол (буквата) во документите. Го гледаат барањето на шалтер, ве гледаат вас, го гледаат барањето. Поминува месец дена, администрацијата молчи. Ургенција. Одбиено барање. Второстепена постапка. Поминува време. Ургенција. Одбиено барање. Управен суд. Враќање на повторно одлучување. Пак истото уште еднаш. Поминуваат месеци, се претвораат во години, чекате, страда вашето ментално здравје, страда и вашето физичко здравје, а страв ви е да отидете на лекар затоа што никој не сака да ве услужи. Никој не сака да ве вработи со неусогласени документи. Оставени сте сами на себе, без достоинство.

Тоа е најтешкиот период во мојот живот. Поминуваат години и веќе не знаете колку пати сте го поминале горенаведениот циклус. Заглавени сте без работа, во импровизирани животни услови без потпишан договор за закуп, без здравствена заштита и без вистинска поддршка од кого било. А, сакавте само да ги промените документите и на тој пат изгубивте сѐ, објаснува лицето „Икс“.

Според него, решението е во предложените измени на Законот за матична евиденција.

Како што јас кога го земав новиот извод, бев свесен дека можело да ми се одобри извод и десет години порано, така и во оваа ситуација – нема зошто трансзаедницата да биде присилена да чека. Зошто како изговор беше кажано дека законот „треба да се доработи за да биде во согласност со пресудата“? Пресудата е од јануари 2019 година. Тоа може лесно да се провери. Во февруари 2019 г. е започнат процесот кај нас. Објавено е на ЕНЕР. И тоа може лесно да се провери. Беше формирана работна група во рамките на Миниистерството за правда, конкретно за да работи на предложените измени. Во групата имаше и членови од граѓанскиот сектор кои го пренесуваа гласот и потребите на транс лицата. И јас бев консултиран. Повеќе месеци подоцна беа изготвени предлог измените, кои потоа беа заглавени во фиока. И тоа може да се провери. Со други зборови, тврдењето дека законот треба да се доработи за да биде во согласност со пресудата е целосна невистина и ништо помалку. Останува нејасно зошто не е кажана вистинската причина за повлекувањето. Владата докажа дека целата искажана поддршка досега беше само декларативна, а во пракса се покажа недвосмислено лажна. Заклучок: Владата не ги почитува трансродовите лица и нивното достоинство и живот, разочарано ни вели лицето „Икс“.

Реакции со осуда стигнаа и од Националната мрежа против хомофобија и трансфобија

Националната мрежа против хомофобија и трансфобија (НМХТ) е сериозно загрижена за недостатокот од поддршка и вистинска заложба во процесот на усвојување на Предлог законот за измена и дополнување на Законот за матична евиденција, кој беше повлечен на седница на Комисијата за политички систем. Оттаму нагласуваат дека се обидувале да ги вклучат сите пратеници од Собранието и да им дадат материјали и информации од трансродовите искуства, да ги дискутираат нивните прашања и дилеми, пратениците биле канети на затворени и отворени средби но на поканите немало никаков одзив.

На пример, на средбата одржана на 17 ноември 2021 година, во организација на Советот на Европа, а посветен на потребата од итно усвојување на предлог-законот за матична евиденција, присуствувале само 5 од вкупно 120 пратеници.

Од НМХТ потенцираат дека декларативните залагања мора да се претворат во вистински политички одлуки и дела преку усвојување на закони за заштита на човековите права и квалитетен живот на сите граѓани, а не закони кои ги извисуваат маргинализираните заедници и ги задоволуваат идеолошите матрици на конзервативните политички партии.

https://vistinomer.mk/wp-content/uploads/2021/09/ned-logo-768x180.png 768w, https://vistinomer.mk/wp-content/uploads/2021/09/ned-logo.png 873w" alt="" width="300" height="70" class="size-medium wp-image-106627 alignleft b-loaded" style="margin: 5px 20px 15px 0px; float: left;" />Овој напис е изработен во рамките проектот Проверка на фактите за напредокот на Северна Македонија кон ЕУ, имплементиран од Фондацијата Метаморфозис. Написот, кој е првично објавен во Вистиномер, e овозможен со поддршка на американската непрофитна фондација NED (National Endowment for Democracy). Содржината на написот е одговорност на авторот и не секогаш ги одразува ставовите на Метаморфозис, НЕД или нивните партнери.

Сите коментари и забелешки поврзани со овој и другите написи на Вистиномер, барањата за корекции и појаснувања, како и предлозите за проверка на изјавите на политичарите и ветувањата на политичките партии, можете да ги доставите преку овој формулар