(Кон претставата „Црно семе“ според романот на Ташко Георгиевски, во режија на Андреј Цветановски, Народен Театар-Битола 16.04.2025 г.)

Во Народниот театар во Битола се случи нешто што не се гледа често – претстава која не се гледа само со очите, туку се чувствува длабоко во срцето. Претставата „Црно семе“, поставена според култниот роман на Ташко Георгиевски, е едно силно сценско доживување што не остава никого рамнодушен. Под режисерската палка на Андреј Цветановски, ова не е само адаптација на книжевно дело, туку вистинско сведоштво за човечкото страдање и силата да се остане човек, дури и кога сè околу тебе се обидува да те скрши.

Приказна што зборува и денес

„Црно семе“ зборува за Македонците од Егејска Македонија кои по Втората светска војна завршуваат во логори поради нивната етничка припадност. Но претставата не зборува само за историја – таа зборува и за денес, за тоа колку е тешко да се зачуваш себеси кога некој те убедува дека не си тоа што си. Токму ова е срцето на драмата – борбата да не се откажеш од својот идентитет.

Во центарот на претставата е реченицата што тешко се заборава: „Ај потпиши дека си коњ кога не си!“ Таа не е само апсурдна команда - таа е симбол на сè што значи да бидеш принуден да се откажеш од себе. И токму одбивањето да се потпише, дури и кога тоа значи страдање, е најголемиот чин на отпор.

Режија што создава искуство, а не само приказна

Режисерот Андреј Цветановски ја прифати оваа приказна не како обична обврска, туку како лична мисија. Тој не ја прераскажува историјата туку ја оживува.

Сцената е гола, сива, и студена – исто како логорот во кој се сместени ликовите. Но тоа не значи дека на сцената нема емоции. Напротив, емоциите се насекаде - во тишината, во погледите, во начинот на кој телата на актерите се движат.

Цветановски избегнува класична патетика. Тој не сака публиката да ги жали ликовите - туку да ги разбере. Болката на сцената е вистинска, но не се претвора во евтини солзи. Таа е тивка, но присутна. Ликовите не викаат, не се распаѓаат театрално – тие страдаат одвнатре, и токму тоа ја прави претставата толку силна.

Актерите – не ѕвезди, туку сведоци

Едно од највпечатливите нешта во оваа претстава е актерската игра. Тука нема класични главни и споредни улоги. Секој актер има своја тежина, своја вистина. Играат како колектив, како заедница која страда заедно.

Мартин Мирчевски, во улогата на Доне Совичанов, ја носи тишината како отпор. Тој не зборува многу, но секое негово движење е израз на достоинство. Не се обидува да биде херој, но токму затоа станува симбол на отпорот.

Васко Мавровски како Парис внесува човечност и мудрост - тој не се бори со сила, туку со разум. Петар Горко во улогата на Капетанот покажува колку е опасна рамнодушноста - неговата строгост не е исполнета со омраза, туку со студена дисциплина, што е уште пострашно.

Марија Цветановска, во улогата на Ангелина, е тивка, но длабока болка. Таа не треба да каже многу - нејзиното присуство зборува за сè што е изгубено: домот, љубовта, мирот. Огнен Дранговски како Христо ја претставува судбината на оние што се скршени – не само физички, туку и духовно.

Покрај нив, уште 13 актери ја градат сценската реалност на логорот - сите со своја приказна, своја тишина и болка. Тие не се само „други ликови“ - тие се ткивото на претставата.

Сцената – логор на телото и душата

Сценографијата на Сергеј Светозарев е едноставна, но полна со симболи. Нема ѕидови, но има чувство на затвореност. Просторот е студен, како празен стомак, како душа без надеж. Целата сценографија, движење и светло работат во функција на една идеја – логорот не е само простор, туку психолошка состојба.

Светлината не служи за декорација - таа го води емоционалниот ритам на претставата: блеска кога се јавува надеж, затемнува кога доаѓа стравот.

Костимите на Благој Мицевски се сиви, искинати, уморни - како самите ликови. Ништо не е случајно. Дури и крпите, боите, сè зборува за понижувањето што го трпат.

Музиката е посебна приказна. Песната „Бело море“ во обработка на МИЗАР и Хармосини не е тука за да разнежни, туку за да потсети. Нејзиниот тажен тон се претвора во химна на тишината, на сето она што останало неизречено. Со оригиналната музика на Димитар Андоновски, претставата добива митска димензија - како да се слуша одек од одамна потиснати гласови.

Публиката не аплаудира – таа молчи

Еден од најсилните моменти беше молкот на публиката. За време на претставата, никој не зборуваше, никој не аплаудираше помеѓу сцените. Не затоа што недостасуваше енергија, туку затоа што сите беа погодени. Таа тишина зборуваше многу повеќе од зборови. По завршувањето, долгиот аплауз со овации, со солзи и воздишки, беше повеќе од признание - беше момент на заедничко сведочење, заедничка болка и почит.

Зошто оваа претстава е важна?

Во време кога сè повеќе забораваме на историјата, кога културниот идентитет често се доведува во прашање, оваа претстава нè потсетува. Потсетува дека постојат луѓе што страдале само затоа што зборувале друг јазик, носеле друго име, или едноставно – не сакале да се откажат од себе.

„Црно семе“ не е само претстава за еден историски период. Таа зборува за сите времиња кога човекот се бори за своето „јас“. Таа е опомена, но и надеж. Глас за заборавените, глас за оние што не смееме да ги заборавиме.

Заклучок: Театар што остава белег

„Црно семе“ е претстава што не се гледа еднаш и се заборава. Таа се врежува - во телото, во срцето, во сеќавањето. Таа нѐ потсетува што значи да се биде човек во време на нечовечност. Театарот овде не служи за забава - туку за будење.

Режијата на Андреј Цветановски, заедно со исклучителниот актерски тим и внимателното сценско обликување, „Црно семе“ добива нов живот – живот што го бара и твоето внимание, и твојата совест. Ако барем еден гледач излегол од театарот со чувство дека видел нешто важно, нешто што допира до вистината – тогаш театарот ја исполнил својата мисија.

Автор Гордана Гравче-Ивановска

Фото БНТ