Зрак на духовно единство

          „Не треба да се поведуваме по оние што велат дека треба да мислиме на човечки нешта затоа што сме луѓе и на смртни нешта затоа што сме смртници, туку треба колку што е можно да се свртиме кон бесмртноста и сѐ да направиме за да живееме според она што е највредно во нас“ – (Никомахова етика – Аристотел)

Низ вековите, различни традиции и филозофии се стремеле да ја откријат тајната на односот меѓу човекот и божественото. Руми, суфискиот поет, со своите стихови гради мостови меѓу духовното и човечкото. Неговата филозофија одекнува во зборовите: „Јас сум тоа што сум“, потенцирајќи го единството на битието и божественото присуство. Оваа вистина зрачи и низ Кантовиот категорички императив, низ учењето на Исус за љубовта и алхемиското патување на Сидарта кон просветлувањето, низ етичката реторика на Кјеркегор до Ниче дека „бог е мртов“. Нивните пораки, иако вкоренети во различни временски и просторни рамки, се спојуваат во универзалната етика: да се живее во согласност со божествените принципи на љубов и правда.

Секоја од овие филозофии открива единствена, но комплементарна димензија на човековата потрага по смисла. Тие сведочат за тежнеењето на човековиот дух за хармонија меѓу својата смртност и вечната божествена суштина.

Руми: танцот на душата кон Бог

        „Просторот меѓу она што го сакаш и она што го мразиш е местото каде што ќе го пронајдеш Бог“,  вели Руми. Тој повикува на надминување на минливите страсти, истакнувајќи ја божествената љубов како единствена цел. Во таа љубов, човекот наоѓа мир – не преку задоволување на желбите, туку преку  ослободување од нив. Румиевиот танц, симболичното вртење на суфиите, станува метафора за соединувањето на човекот и Бог во хармонија.

Неговите стихови дишат со божествена мелодија што ги надминува границите на религијата и културата: „Не престанувај да тропаш и вратата ќе се отвори. Не престанувај да бараш и ќе најдеш. Не престанувај да се молиш и ќе добиеш одговор“.

Кантовиот императив: огледало на универзалниот закон

         Имануел Кант,рационалниот филозоф на просветителството, го артикулира моралниот закон што длабоко одекнува како рефлексија на суфизмот: „Делувај само според таа максима за која можеш да посакаш да стане универзален закон“. Кантовата мисла, иако вкоренета во секуларниот рационализам, наликува на суфиското сфаќање на правдата. Преку љубовта кон ближниот и почитувањето на другиот, човекот се издигнува до божественото, додека со создавање хармонија меѓу себе и светот, постигнува духовен мир.

Исус и љубовта: мост меѓу небото и земјата

„Сакај го својот ближен како самиот себе“ – Исусовата реч не е само морална заповед, туку повик за духовна трансформација. Ако Бог е љубов, како што велат светите списи, тогаш љубовта кон другиот станува огледало на божественото во човекот. Исусовиот пример „ако некој те удри по едниот образ, сврти му го и другиот“ ги надминува границите на правдата и води кон безусловна љубов, чиниш самиот дух на суфизмот се сокрил и тука.

Меѓу Исусовата порака и Кантовиот императив се крие заедничка нишка: етиката на љубовта и почитта. Исус не бара само да простуваме, туку да сакаме, и тоа безусловно. Неговата порака одекнува низ вековите како светилник, поврзувајќи ја трансценденцијата на суфизмот и универзалноста на Кантовата етика.

Парадоксалната природа на богочовекот

Кјеркегор го гледа Исус Христос како краен парадокс, отелотворение на совршената синтеза меѓу бесконечното и конечното. Во своето дело Болест на смрт и во други списи, тој го претставува Христос како фигура која ја руши логиката на рационалното мислење, носејќи го човекот до границите на својата вера: „Во Христос, Бог го прави невозможното возможно. Тој му овозможува на човекот да стане  божествен“.

         Ова значи дека Христос е мостот меѓу човековата несовршеност и божествената совршеност. Неговата жртва на крстот, според Кјеркегор, не е само чин на спасение, туку најдлабока манифестација на љубовта, која е подготвена да го прегрне страдањето за доброто на другиот.

Исусовата човечка слабост е, всушност, најголемата сила – парадокс кој, според Кјеркегор, е централната тајна на христијанството: „Христос страдаше за да го покаже триумфот на љубовта преку слабоста“. За Кјеркегор, ова страдање е оној божествен момент кога конечниот човек го допира бесконечното.

Ниче и Христос: критика и восхит во Антихрист

Во своето дело Антихрист, Ниче ја критикува христијанската теологија, но изразува восхит кон личноста на Исус. За Ниче, Христос не е спасителот на човечката душа во традиционалната религиозна смисла, туку е врвен пример на моралната чистота и апсолутната љубов. Ниче: „Во евангелијата гледаме човечко битие кое ја постигнало апсолутната чистота на срцето. Христос не му припаѓа на светот на конфликтите; тој припаѓа на светот на љубовта“.

Тој го опишува Исус како личност која живеела целосно според своите морални принципи и на тој начин ја надминала обичната човекова природа. Според Ниче, Исусовата величина не лежи во неговата божественост, туку во неговата човечност, неговата способност за љубов без ограничувања и неговото отфрлање на секоја форма на осуда.

Сепак, Ниче остро ја напаѓа институционализацијата на Христовото учење. Тој тврди дека црквата го изопачила првобитниот дух на Христос, заменувајќи ги љубовта и слободата со вина и страв: „Христос ја ослободи душата, но црквата ја врза со окови“.

Божественото и човечкото

Контекстуализирање на страдањето

За Кјеркегор, страдањето на Исус е најдлабокиот израз на неговото божествено битие: „Во страдањето на Христос, секое човечко страдање наоѓа утеха, бидејќи Тој страда не за своја корист, туку за сите нас“. Крстот, според Кјеркегор, не е само симбол на болка, туку на спасението и љубовта.

Ниче, напротив, го гледа Исусовото страдање како израз на неговото одбивање да се спротивстави на злото со зло. Неговото „неделување“ е најголемата етичка порака – триумфот на љубовта над конфликтот: „Христос никогаш не се бореше против своите непријатели. Тој ги љубеше. Неговата тишина пред Пилат е најголемата победа на доблеста“.

Смислата на Христовото доаѓање: концептите на Ниче и Кјеркегор

Кјеркегор го гледа Христовото доаѓање како настан што го менува целото човечко постоење: „Со Христос, Бог влезе во историјата не како моќен владетел, туку како страдалник кој ја носи љубовта до крајната граница“.

Ниче, пак, го гледа Христос како симбол на нов етички поредок: „Христос не дојде да воспостави религија, туку да покаже што значи да бидеш човек во највисоката смисла“.

Христос како вечна мистерија

Исус Христос како богочовек останува да биде мистерија за секој филозофско-теолошки и социјално-општествен дискурс. За едни мислители, тој е отелотворување на парадоксот на верата – божественото што страда како човек. За други, тој е етички идеал чија величина лежи во неговата човечка љубов и чистота.

 Останува отворено прашањето дали Исус е повеќе божествено откровение или највисоката манифестација на човечката доблест?

Пишува професор м-р Даниела Петровска

(Ставовите изнесени во колумните не се ставови на редакцијата на Апла.мк. Затоа Апла.мк не сноси одоговорност за содржината на истите)