Последните резултати од мерењето на транспарентноста на државните институции покажуваат дека  најотворена е Владата, која исполнува 83,43 отсто од поставените критериуми за отвореност, министерствата имаат индекс од 62 отсто, органите на управата 45,5 отсто и  Собранието на РСМ со индекс од 68 отсто. Ова, меѓу другото,  се посочува во Извештајот на „Метаморфозис“ за реформите во јавната администрација насловен како: „Администрирањето“ со администрацијата – клучен предуслов за реформите, во кој се прави пресек на состојбата со реформскиот процес од 2021 година, заклучно со 31 март 2022 година

Владата уште од 2017 година, кога актуелната политичка гарнитура стапи на власт, со самото именување на министер без ресор, задолжен за комуникации транспарентност и отчетност, како и со усвојување комуникациска стратегија, покажа политичка волја за отвореност на институциите во комуникацијата со јавноста и со граѓаните. Подоцна, како резултат на тоа, на Законот и на Националиот акциски план за Отворено владино партнерство, следуваа задолжителни прво 21, сега 22 документи, кои секоја институција од централната власт или орган на управа мора да ги има објавено на своите веб-страници. Резултат на политичката волја беше и изменување на Законот за пристап до информациите од јавен карактер, новиот состав и трансформацијата на поранешната Комисијата во Агенција за заштита на правото на информации од јавен карактер,  а сè заедно доведе да се бележат подобри резултати од претходниот период. Дополнително, Агенцијата е солидно екипирана и со добра веб-страница, а од средината на минатата 2021 година има усвоено и Стратешки план, кој „ги ги дефинира начелата, стратешките цели и вредности преку кои Агенцијата ќе обезбеди еднаков и слободен пристап до информации од јавен карактер“.

Дека работите одат добро во оваа насока, во смисла на отвореност на институциите, најдобро зборуваат и последните бројки до кои се дојде преку регонален проект што го спроведуваше „Метаморфозис“ во соработка со партнерите од регионалната мрежа на Граѓанската организација  „Отчетност, технологија и мрежа на институционална отвореност во Југоисточна Европа“ (ACTION SEE). Според последните резултати од мерењето за транспарентност, најотворена е Владата на Северна Македонија, која исполнува 83,43 отсто од поставените критериуми за отвореност, министерствата во Владата имаат индекс од 62 отсто, органите на управа 45,5 отсто и  Собранието на РСМ со индекс од 68 отсто.

Во периодот на завршување на овој извештај, март 2022, во тек е систематизацијата и мерењето на новите податоци за транспарентноста на институциите во рамките на прокетот што го води „Метаморфозис“, при што ќе може повторно да се направи и оценка за во земјата, но и споредба на регионално ниво.

Со стапување во сила на Стратегијата, како директен резултат се бележи и Порталот за отворени податоци. Порталот е промовиран во 2018 година и тогаш на него имало 111 податочни сетa. Ако се појде на електронската адреса на сајтот – http://www.data.gov.mk – во делот Статистика, може да се заблежи дека на него (на 14 март 2022 кога е земен овој пример), се наоѓаат 637 податочни сетa од институции и органи на централната и локалната власт. Бројката е сè уште мала, но до 2021 се забележуваше дискрепанцата помеѓу институциите од централната и локалната власт. Имено, до 2021 година само неколку десетици отворени податочни сетови беа од локалната самопуправа, при што предничеше Град Скопје, со вкупно 17 податочни сетa. Забележливо беше дека дел од помалите општини немаа ниту еден, а предничеше Општина Валандово, со 11 податочни сетa. Но, во текот на втората половина на февруари и во март, настанува драстична промена на објавување на податочни сетови токму од локалната самоуправа, а тоа најмногу се должи на соработката на локалните самоуправи со Фондацијата „Метаморфозис“ во рамките на Проектот за граѓанско учество, поддржан од УСАИД, преку кој се врши обука на административци и вработени во локалната самоуправа. Ваквиот подобар резултат со отворените податоци е постигнат само со учество на половина од локалната самоуправа, бидејќи преку овој проект учествуваат 44 општини во РСМ, додека другите не одговориле позитивно на поканата за ваква соработка.

Покрај ова, владината веб-страница е континуирано полнетa со податоци за секоја седница на Влада или активност на министрите и органите на Владата на РСМ, а продолжи и практиката на објавување на точките на дневен ред и записниците од седниците на Владата. За жал, сè уште не се објавуваат стенографиските белешки од расправата, ниту, пак, материјалите што се поднесуваат на седницата на Владата, дури ни кога станува збор за документи од отворен карактер, како што се информации, анализи, предлог -закони и слично, иако во расправи со медиуми и со претставници од граѓанскиот сектор, претставниците на одделот за комуникации на Владата често кажувале дека тоа не е проблем. Од другите средства со кои се мери транспарентноста, вреди да се спомене Алатката за отчетност на носителите на јавни функции, преку која секоја институција доставува неколкупати годишно податоци за што се трошат парите од буџетот на дадената институција. Тука податоците се објавуваат и во отворен формат, иако брзината со која тоа се прави е дискутабилна и податоците доцнат со месеци. Со тоа, на некој начин, се девалвира и причината зошто беше отворена таа веб-страница. Но, секако, и тие податоци придонесуваат во насока на транспарентноста.

Но, дека и на ова поле има уште доста работа, говори проценката на спроведувањето на Акцискиот план за примена на Стратегијата за транспарентност 2019-2021 година, во делот на транспарентноста, која ја спроведува Фондацијата „Метаморфозис“. Во најновата проценка што неодамна беше завршена и објавена се наведува следното:

Од вкупно 45 активности на Акцискиот план, девет се целосно завршени во предвидениот рок, три се завршени со задоцнување, додека осум активности сè уште траат, односно се во тек. Вкупно 25 активности се нереализирани.

За флуктиурачката состојба со транспарентноста говорат и податоците од уште едно мерење што го прави Фондацијата „Метаморфозис“, мерење на индексот на отвореност на единиците на локалната самоуправа. Од овие податоци за 2021 г., може да се забележи дека отвореноста мерена според повеќе од 100 индикатори, лани изнесувала пониско во однос на податоците од 2018 година, на пример. Според мерењето од 2021 година, со нова, уште подетализирана методологија, највисоката збирна транспарентност на една општина изнесува 56 отсто (Охрид), а најниската вкупна отвореност  изнесува 3 отсто (Пласница).

Финансиска транспарентност – дневни исплати од Трезор

Меѓу достигнувањата со кои може да се пофали Владата е финансиската транспарентност. За разлика од многу други Влади во регионот, Владата на РСМ прва воведе увид во финансиска транспарентност во смисла на трошење на парите од Буџетот на централната власт, а во изминатиот период може да се следат и исплатите од дел од локалната власт кон разни буџетски корисници, правни лица и поединци.

Податоците се објавуваат на порталот „Отворени финансии“ (https://open.finance.gov.mk/mk/home), при што можат да се најдат повеќе од 22,5 милиони трансакции. На порталот можат да се видат категориите за „Реализација на буџетот по месеци“, за „Најголем примател“ на буџетски пари по месеци, „Најголем давател“, за „Јавниот долг“, вклучувајќи ги државниот долг, долгот на општините и долгот на јавните претпријатија и исплатите за над 1.100 институции, над 70 илјади компании и за над 1,3 милион поединци.

Она што е вредно за споменување, се две работи – податоците се ажурираат на дневна основа, како и тоа дека во архивата можат да се најдат сите податоци за исплати од 2010 година досега.

Со ваква финансиска транспарентност не може да се пофалат општините, т.е. локалната власт и многу од јавните претпријатија на централно или локално ниво. Всушност, кога станува збор за финансиската транспарентност, се следи трендот за генералната транспарентност – таа опаѓа и по хоризонтала и по вертикала кога ќе се тргне од централната власт, па надолу и токму затоа вредноста на системот Отворени финансии за јавноста е дотолку поголема.

https://vistinomer.mk/wp-content/uploads/2021/09/ned-logo-768x180.png 768w, https://vistinomer.mk/wp-content/uploads/2021/09/ned-logo.png 873w" alt="" width="300" height="70" class="size-medium wp-image-106627 alignleft b-loaded" style="margin: 5px 20px 15px 0px; float: left;" />Овој напис е изработен во рамките проектот Проверка на фактите за напредокот на Северна Македонија кон ЕУ, имплементиран од Фондацијата Метаморфозис. Написот, кој е првично објавен во Вистиномер, e овозможен со поддршка на американската непрофитна фондација NED (National Endowment for Democracy). Содржината на написот е одговорност на авторот и не секогаш ги одразува ставовите на Метаморфозис, НЕД или нивните партнери.

Сите коментари и забелешки поврзани со овој и другите написи на Вистиномер, барањата за корекции и појаснувања, како и предлозите за проверка на изјавите на политичарите и ветувањата на политичките партии, можете да ги доставите преку овој формулар