Оваа пролет, кога календарите на Истокот и Западот неочекувано ќе се поклопат во славењето на Велигден на 20 април 2025, пред нас е редок астрономско-литургиски настан. Тоа е покана да се нурнеме под површината на обредите и да ги ослушнеме длабоките, универзални човечки драми што тие ги носат во себе. Овој момент на синхроницитет е прилика за рефлексија врз вечните теми за човечката состојба – за мрачната сенка на предавството што демне во секоја заедница, но и за светлината на простувањето како можеби највисок дострел на човековата доблест. Во срцето на оваа рефлексија лежи и моќта на ритуалот, особено на оној древен обред на споделен леб и вино, како симболичен мост што ги поврзува различните светови на нашето искуство.

Историјата, како и личните животи, се прошарани со моменти на скршена доверба. Наративите што ги обликуваат културите честопати во својот центар имаат еден архетипски момент на предавство – чинот кога еден член на заедницата, поттикнат од страв, алчност или несфатлива слабост, ќе ја изневери самата срцевина на заедништвото. Приказната за Јуда, дури и ослободена од својот теолошки контекст и сфатена како универзална парабола, зборува токму за тоа: за разорната моќ на предавството кое не го погодува само поединецот, туку ја ранува целата заедница, ги урива идеалите и доведува до страдање и распад. Тоа е симбол за моментот кога човештвото, во ликот на еден свој претставник, се предава самото себеси, кога потенцијалот за солидарност и љубов е поткопан одвнатре. Последиците се честопати „распетие“ – не нужно физичко, туку како симбол за длабока агонија, за смртта на довербата, за распадот на смислата. Оваа сенка на предавството е трајно присутна во човековото искуство, постојан потсетник за нашата кршливост и за тенката линија меѓу лојалноста и изневерувањето.

Но човечкиот наратив не завршува со предавството и смртта. Во срцето на велигденската симболика, дури и кога ја читаме низ секуларна призма, лежи идејата за воскресение – за можноста за живот и обнова и покрај доживеаниот распад. Што е тоа што го овозможува ова „воскресение“ во човечките односи и заедници? Ако предавството е чин на раскинување, што е силата што може повторно да поврзе? Toa e концептот на простувањето, не како лесно заборавање или оправдување, туку како свесен, болен, но неопходен чин на надминување на туѓата слабост нурната во предавството. Простувањето е одбивање да се остане заробеник на минатото, на логиката на одмаздата и горчината. Тоа е храбар избор да се создаде простор за иднината, дури и кога раните сè уште болат. Во оваа смисла, простувањето може да се види како највозвишена  доблест на човекот Исус, а не божествена интервенција, туку свесен човечки напор кој активно создава можност за обнова таму каде што владееле само очај и крај. Симболот на „воскресението“, тогаш, станува метафора за оваа моќ на простувањето: тоа е триумф на животот над смртта на односите, победа на меѓусебната поддршка во поврзувањето над отуѓувањето, чин кој, иако не го брише предавството, не дозволува тоа да го има последниот збор.

Каде се случува оваа алхемија на преобразување? Честопати, токму во ритуалот. Древниот обред на споделување леб и вино, практикуван во различни форми низ културите, добива посебна тежина кога се гледа низ оваа призма. Тој станува симболичен простор каде што се среќаваат и се поврзуваат различни „светови“. Од една страна, тука е светот на минатото – ехото на предавството, сеќавањето на страдањето и загубата. Од друга страна, тука е светот на сегашноста – конкретната заедница собрана заедно, тука и сега. Ритуалот служи како мост меѓу овие два света. Тој не го негира мрачното минато, туку го вклучува во себе, го признава. Но истовремено, преку чинот на заедничко земање од лебот и виното – симболи на животот, земјата, заедничката супстанција – ритуалот го афирмира и светот на иднината, светот на можноста, светот каде што простувањето може да отвори нови патишта. Тој го поврзува и земското, секојдневно искуство на човековата кршливост, со небесното – не како надворешно небо, туку како внатрешен хоризонт на нашите највисоки идеали и вредности: љубовта, солидарноста, помирувањето. Во тој ритуален простор, поединецот и заедницата можат симболички да ја обработат драмата на предавството и да ја афирмираат својата посветеност на тешката, но животворна доблест на простувањето. Ритуалот станува врска меѓу светот на болката и светот на надежта.

Годинашната ретка средба на велигденските календари ја засилува оваа симболика на поврзување. Кога две големи културни традиции, честопати разделени од историски „предавства“ и недоразбирања, ќе застанат заедно на прагот на истата пролетна обнова, се создава моќен потенцијал за премостување на сите предавства на родот свој преку подадениот лев образ ако некој ни го удрил десниот. Овој надворешен синхроницитет одекнува со внатрешната динамика на ритуалот и со универзалната човечка потреба за надминување на поделбите преку меѓусебно признавање и, можеби, преку колективни акти на симболично простување или барем подготвеност за дијалог. Тоа е потсетник дека и покрај разликите во „јазиците“ на нашите ритуали и верувања, основните драми на човековото постоење – предавството, страдањето, потребата за простување и копнежот по обнова – се заеднички.

Така, додека ја набљудуваме оваа пролетна конвергенција, можеме да размислуваме за длабоката мудрост вткаена во нашите колективни наративи и ритуали. Тие нè потсетуваат на мрачните длабочини на кои човекот може да падне, на разорната моќ на предавството. Но, уште поважно, тие ја чуваат и ја пренесуваат исклучителната, речиси неверојатна можност за простување – не како слабост, туку како врвен чин на човечка сила и доблест, како клуч што ја отклучува вратата кон обновата, кон „воскресението“ на човечкиот дух и на заедницата. Ритуалите како што е споделувањето леб и вино се скапоцени културни алатки кои ни помагаат да го одржиме жив овој дијалог меѓу темнината и светлината, меѓу минатото и иднината, меѓу светот каков што е и светот каков што би можел да биде ако ја собереме храброста да простиме. Годинашниов заеднички Велигден е покана да ја препознаеме таа можност, да го видиме ритуалот како мост.  Простувањето нека биде темел на секоја трајна човечка врска.

професор м-р Даниела Петровска

(Ставовите изнесени во колумните не се ставови на редакцијата на Апла.мк. Затоа Апла.мк не сноси одоговорност за содржината на истите)