Пишува  м-р проф. Даниела Петровска 

          Уште од древни времиња, космогонијата на старите народи била насочена кон претставување слика за создавањето на светот и човекот, на небото и земјата, водата и копното.  Тоа е израз на примитивниот колективен дух кој ги создава митологемите за човекот и боговите како два света во кои ќе се судрат конечното (човечкото) и бесконечното (боговите). Во сумерската и во хебрејската литература и во сите антички литератури и филозофии примогенезата е дадена преку водата како materia prima и од таа витална вода најпрво излегува земјата каде што почнува супстанцијализацијата на видливиот свет.  Светот е направен според образецот на теогонискиот поредок, со исклучок на тоа што „антропоморфните“ богови ја зачувале бесмртноста само за себе, а човекот го предестинирале со смрт.  Во египетската цивилизација фараонот е отелотворен бог и е бесмртен, а сите владетели (од антиката до модерното време) требало да се сообразат со принципите на теодикејата. Така, филозофите (Платон, Аристотел, Сократ, Сенека, Цицерон, Томас Хобс, Маркс и Енгелс...) биле оние мудри поединци кои во своите книги ги поставиле темелите на праведното владеење со полисите, државите, монархиите, демократиите... Значи, се владеело според божјото право - ius divinum сѐ до појавата на политичкиот концепт дека боговите се човекова измислица и дека религијата е опиум за народот.  Современи елементи на теократија и денес постојат  во некои исламски држави каде што религиските и општествените аспекти се проникнуваат.  

          Во таа смисла низ времето се развиле теории за потребата од дефинирање на поимот право и морал, дефинирање на поимите легитимитет и легалитет за да се спознае моралната оправданост на правниот и на политичкиот поредок.  Оттаму се поставува прашањето дали сите владетели биле морални, образовани, најмудри и најправедни, дали имале легитимитет легално да ги застапуваат интересите на граѓаните и дали концептот на владеење низ историјата само формално се менувал, а суштината останала иста? Дали владетелите како политички избраници заслепеле од силата на власта и со тоа ги нарушиле правата за човековата слобода и го срушиле системот на моралните вредности во системот на владеење?

Интересен е фактот дека откако човекот (владетел или не) искуствено ја согледал својата конечност во материјалниот свет, посакал да ја добие бесконечноста за себе за да стане бесмртен.  Зошто тоа го сакал? Затоа што се плашел од смртта и од сопственото исчезнување. Судирот меѓу ограниченото човеково постоење и неограниченото божествено дејствување го предизвикува човекот низ времињата да најде начин да се обесмрти себе си и да стане бог не само преку потребата да биде владетел.  Тој човеков порив датира уште од сумерската литература преку желбата на Гилгамеш да ја најде тревката на бесмртноста, преку поривот на алхемичарите да трагаат по каменот на мудроста кога сакале од метал да направат злато.  И денес многу природни науки, политичко-филозофски, но и духовни, размислуваат како да го направат невозможното возможно, се обидуваат  човекот да го направат бесконечен субјект во универзумот, се обидуваат да го дадат својот „етички максимум во политиката“  за правно, плаузибилно да стигнат до својот „етички минимум“, зашто како што вели Кант: моралот ја налага моралноста, а правото само легалноста.  Во тој контекст, митологијата, уметноста и политичката филозофија се поврзани со човековата желба тој да биде поблиску до бесконечниот живот, до бесконечната власт, што подалеку од краткотрајноста на животот.

          Што би се случило кога вечноста би му припаѓала на човекот?  Како тој би го осмислил својот неограничен живот? Може ли тој да биде бог-човек? Како да стане бесмртен кога ни науката ни теологијата не успеале да го направат таков?

          Во старите литератури се содржи одговорот на сите прашања: „Кога боговите го создадоа човекот, за него ја одредија смртта, а за себе го задржаа вечниот живот“(Сидур Сабиту, „Гилгамеш“).  Просторот и времето во кои живеат боговите се омудрени со вечноста, а на човекот просторот и времето му се предестинирани со смртта. Сепак, човекот се обидувал да најде начин како да излезе од жлебот на ограничениот со смрт времепростор.  Тој во потрагата по тревката на бесмртноста или по каменот на мудроста, всушност покажал еден макотрпен процес на себеспознавање и помирување со физичката ограниченост и немоќ да стане вечен низ бесмртноста. Помирувајќи се со фактите, несвесно создал дела што ќе го направат сеприсутен во колективната меморија.  Изградил градби во име на љубовта, напишал дела во име на љубовта, нацртал дела славејќи го Бога, се обесмртил преку уметничкиот чин на создавањето.  Но тој animal creans станал и откривач на научни спектакли дека може да го менува и геномот кога ембрионот е во зачеток.  Да се запрашаме за етосот при ваквата можност човекот сам да ја антиципира судбината на своите потомци. Тавтолошка заблуда или елитистичка потреба да се застане над можноста да се сподели иста животна судбина со сите што не предвиделе како ќе изгледа нивниот потомок: ќе носи ли во себе некоја мутација на ген со што ќе стане двоен хетерозигот и ќе го носи својот крст низ via dolorosa без никој тоа да го знае, најмалку бабата која го сака најмногу своето внуче? Каде е биоетиката која низ јурисетиката треба да го третира прашањето како тоа луѓето станале богови ако може со пари да си порачаат потомци со исправни гени! Што да речат блажените за кои Исус рекол дека нивно е царството небесно?  Ќе може ли да веруваат во божјата волја (народски кажано: така сакал господ) во овој контроверзен 21 век на вештачката интелигенција кога можно е да се создаде сѐ што ќе посака капиталистичкиот моќник? Тогаш да се подумаме и каде се темелите на верата? Ќе излезе ли човекот од тие граници на „можното“ без да ја наруши космичката хармонија и без да се допре до злото?

Барајќи го своето место во светот, тој се наоѓа на границата меѓу видливото и невидливото, меѓу моќта и немоќта, меѓу амбициите и можностите да создава духовни и материјални добра, да проучува хипотези и емпириски да ги докажува и да ги оставрува со помош на моќта на промислената намера.

Тој што се наоѓа во ваква егзистенцијална растргнатост, никогаш нема да го најде одговорот на прашањето што е животот.  Распнат меѓу логиката и емоциите, меѓу физиката и метафизиката, резигнирано ќе заклучи дека да се трага по смислата на животот е бесмислен чин, зашто животот постои надвор од сите одговори, далеку од сите човекови распетија и апсурдни амбиции да „стигне до недосегливото“, да го допре недопреното.

          Човекот се  опредметува  во своите дела, потрајни и од него самиот. Тоа е начинот да се избегне апсурдната потрага по смислата, таа се содржи во него самиот. Пропаѓаат само негативните и трагични дејствувачи со деструктивна моќ. Победата на етичката преобразба на човештвото над разурнувачката моќ на човекот го носи големиот катарзичен чин на животот.

          Јуначки е да се биде во една творечка и интелектуална возбуда во чиј потфат не лежи судирот на човекот со реалноста, човекот и историјата, туку постои хармонијата меѓу човековите и космичките сфери. Значи човекот, а не Бог, може да ја создава и да ја руши убавината на светот.

          Имортализацијата на човекот е можна само преку оставањето трага зад себе.  Каква трага ќе остава тој, таква ќе биде и неговата „вечност“. Денес за Гилгамеш знаеме не поради тоа што бил бесмртен, туку поради тоа што барајќи ја тревката на бесмртноста, неа сакал да им ја даде на своите сограѓани, не сакал да ја задржи само за себе.  Ете, тоа го прави еден човек вечен, неговото човекољубие, несебичноста да се сподели иста потенцијална судбина, смртна или бесмртна.  Низа примери низ историјата кажуваат дека човекот станува бесмртен преку делата што ги создал или преку постапките што ги направил, а ги насочил кон добродетелта на сите луѓе.  И Исус и Буда,  и Гилгамеш и Алхемичарот се само луѓе.  Нивната вечна и бесмртна атракција е прво себеспознавањето како ограничени човечки егзистенции кои преку правењето добрини за другите, успеале да излезат преку точката на тангнентата надвор од гравитацијата на омеѓениот времепростор и станале бесмртни во сите времиња и простори.

          Светот денес е соочен со спроведување политички избори во осумдесетина земји во светот (САД, Македонија, Индија...). И додека политичките елити инвестираат милијарди во програми за истражување на вселената, развиваат нуклеарни програми, финансираат воени судири како тие во Украина и во Газа, луѓето што живеат во сиромаштија остануваат заборавени, за нив „господ ќе се погрижи“.  Каде е тука правото да ѝ служи на правдата?  Теоријата на природното право вели дека на човекот му припаѓаат права независно од дадениот законски поредок и тие права се неотуѓиви, природни и универзални.  Колкумина од кандидираните претставници на политичките партии секаде во светот се свесни дека освојувањето на власта не ги прави богови, туку слуги на народот?  Според филозофијата за силата на власта, поединецот има етичка должност да ѝ се покори на власта и на нејзините институции без оглед дали лично се согласува со некоја нејзина лична заповед.  Тоа е всушност онаа позната ситуација кога Сократ сметал дека негова морална обврска е да ја прифати неправедната одлука на атинскиот суд која го осудува на смрт, зашто станува збор за легален орган на неговата држава. Современата епоха нема повеќе Сократи, па така и вистината можеби не може да се одбрани, но повторно Сократите може да се убијат.

          Затоа би рекле дека вечноста му припаѓа на човекот само ако тој најде начин да ја пронајде точката преку која ќе ѝ побегне на ограничената кружница на просечното и потпросечното во политичкиот живот на државите и на власта.  Тоа во крајна линија треба да биде етички и  креативен предизвик за политичарите. Лекарите, адвокатите, професорите, „мутавите“ и генијалците,  промислените и срдечните  ќе сонуваат Шарена револуција на планетарно рамниште. Тоа е математика на филозофијата или филозофија на математиката?

  Автор на колумната-м-р професор Даниела Петровска